2025-ci il sentyabrın 28-də moldovalılar ölkənin indiyədək ən həlledici parlament seçkilərindən birində səsverməyə gedəcəklər. Bu seçki yalnız Moldovanın geosiyasi kursunu müəyyən etməyərək, həm də qonşu Ukraynadakı müharibəyə təsir göstərə bilər.
Əgər seçicilər Hərəkat və Həmrəylik Partiyasına (PAS) yenidən mandat versələr, ölkə Avropa inteqrasiyası yolunda irəliləməyə davam edəcək və 2030-cu ilə qədər Avropa İttifaqına üzv olmaq məqsədinə daha da yaxınlaşacaq.
Lakin bu, Moldovanı öz təsir dairəsində görən Rusiyanın qəbul etmək istəmədiyi nəticədir. Seçkilərə az qalmış Kreml PAS-ı hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq və onu Rusiyayönlü hökumətlə əvəzləmək üçün görünməmiş resurslar səfərbər edib (Milena Onisim 2025).
Bunun üçün Moskva öz ənənəvi vasitələrinin hamısını işə salıb. Kreml PAS-a qarşı olan demək olar bütün partiyalara maliyyə və maddi dəstək göstərməkdə, həmçinin Moldovanın əsas Rusiyayönlü qüvvələrini birləşdirən Vətənpərvər Seçki Blokunun formalaşmasında mühüm rol oynamaqda ittiham olunur. Eyni zamanda Kreml fasiləsiz dezinformasiya kampaniyası apararaq PAS-ı və Prezident Maya Sandunu Moldovanı Ukrayna müharibəsinə sürükləmək istəyən “faşist diktatorlar” kimi qələmə verir.
Bu kampaniya həm də yeni və diqqətçəkən bir taktikanı üzə çıxardı: separatçı bölgələrdəki seçicilərin səfərbər edilməsi. Rusiya və onun moldovalı tərəfdarları ölkənin şərqindəki Rusiyayönlü anklav olan Transnistriyada səsvermə hüququ olan 274 mindən çox Moldova vətəndaşını seçkilərdə iştirak etməyə çağırır. Daha da qeyri-adi məqam isə odur ki, uzun illər Moldovanın siyasi proseslərində iştirakı əngəlləyən Tiraspoldakı separatçı hakimiyyətlər indi eyni çağırışları təkrarlayırlar.
Bu paralel səslər koordinasiyalı səylərə işarə edir və hibrid müdaxilənin yeni mərhələsini göstərir: separatçı bölgələr artıq təkcə mövcudluqları ilə sabitliyi pozmaq üçün alət deyillər, həm də birbaşa seçki nəticələrini Kreml xeyrinə formalaşdırmaq üçün istifadə olunurlar.
Vətəndaş müharibəsindən seçki alətinə
Moldova 1992-ci ildə qısa, lakin qanlı müharibədən sonra Transnistriya üzərində nəzarəti itirdi. Həmin vaxt Rusiya qüvvələri separatçıların tərəfində vuruşmuşdu. Moldova heç vaxt bu qondarma qurumun müstəqilliyini tanımayıb və onu hələ də özünün suveren ərazisi hesab edir (Harrington 2022).
Beynəlxalq tanınmadan məhrum olsa da, Transnistriya artıq otuz ildən çoxdur ki, de-fakto dövlət kimi mövcuddur və bu, əsasən Rusiyanın maliyyə və humanitar dəstəyi – o cümlədən pulsuz qaz sayəsində mümkün olub.
Transnistriyanın 465 min sakininin təxminən üçdə ikisi – təqribən 347 min nəfər – Moldova vətəndaşıdır (“Transnistriya bölgəsinin 347 161 sakini Moldova Respublikasının vətəndaşlığına malikdir | Moldova Respublikası Hökuməti” 2025). Lakin vətəndaşlıq heç də Kișinyova sadiqlik demək deyil. Sorğular göstərir ki, transnistriyalıların böyük əksəriyyəti öz de-fakto dövlətləri ilə identifikasiya edir və müstəqilliyin davamını dəstəkləyir (Cojocaru 2006). Çoxları Moldova pasportunu yalnız praqmatik səbəblərə görə saxlayır – əsasən Avropa İttifaqına səyahət etmək üçün və son vaxtlar da Ukraynadakı müharibənin bölgəyə yayılması halında “qaçış bileti” kimi (Erizanu 2022).
1994-cü ildən – Moldovanın ilk parlament seçkilərindən bəri Kișinyov hakimiyyəti transnistriyalı seçicilərin iştirakını təmin etməyə çalışıb. Onlar qanunla səsvermə hüququna malik idilər, amma bölgədə seçki məntəqələri açıla bilmirdi. Buna görə də seçki məntəqələri “təhlükəsizlik zonasında” – de-fakto sərhəd boyunca Moldova nəzarətində olan yaşayış məntəqələrində yerləşdirilirdi (“Stînga Nistru seçiciləri üçün seçki məntəqələrinin yaradılması” n.d.).
1990-cı illər və 2000-ci illərin əvvəlində Transnistriya rəhbərliyi iştirakın qarşısını fəal şəkildə alır, yolları bağlayır, işəgötürənləri Moldova pasportlarını müsadirə etməyə məcbur edirdi. Bu siyasət yalnız 2016-cı ildən dəyişməyə başladı – həmin vaxt ilk dəfə transnistriyalı seçicilər ümumi seçici kütləsinin təxminən 1 faizini təşkil etdilər. Amma proses tezliklə ciddi ittihamlarla ləkələndi: məlumatlara görə, Rusiyanın dəstəklədiyi Moldova Sosialistlər Partiyası (PSRM) transnistriyalıları məntəqələrə avtobuslarla daşıyır və onların İqor Dodona səs verməsi üçün pul ödəyirdi (“Stînga Nistru seçiciləri üçün seçki məntəqələrinin yaradılması” n.d.).
Buna baxmayaraq, Transnistriyada yaşayan Moldova vətəndaşlarının iştirakı aşağı səviyyədə qaldı. 2021-ci il parlament seçkilərində və 2024-cü ildəki prezident seçkiləri və Aİ referendumu zamanı 30 mindən az transnistriyalı səs verdi. Bu rəqəmlərə əsasən Moldova Mərkəzi Seçki Komissiyası (MSK) 2025-ci ildə transnistriyalılar üçün seçki məntəqələrinin sayını 41-dən cəmi 12-yə endirdi (Sandu Ungurianu 2025).
Süni yaradılmış mübahisə
Seçki məntəqələrinin azaldılması gözlənilməz hadisələr zəncirinə səbəb oldu. Avqustun əvvəlində Transnistriyanın de-fakto parlamenti – Ali Sovet bu qərarı pisləyərək onu “demokratik və insan hüquqlarının pozulması” kimi qiymətləndirdi və ən azı 40 seçki məntəqəsinin açılmasını tələb etdi. Ardınca yerli hakimiyyətlərdən və yeni yaradılmış transnistriyalı QHT-lərdən müraciətlər gəldi.
Bir neçə gün sonra Vətənpərvər Blok Mərkəzi Seçki Komissiyasının Kișinyovdakı binası qarşısında etiraz aksiyası təşkil etdi. Aksiyanın əsas iştirakçıları onun ən böyük partiyası – Moldova Sosialistlər Partiyası (PSRM) idi. Partiya lideri İqor Dodon hökuməti transnistriyalıları ayrı-seçkilikdə günahlandırdı və təəccüblü şəkildə bildirdi ki, seçki məntəqələrinin azaldılması separatçıların müstəqilliyinin tanınması anlamına gəlir (PSRM, 2025). Normalda belə açıqlamalar Tiraspoldan kəskin reaksiya doğurardı. Amma bu dəfə separatçılar Dodonun dediklərinə göz yumaraq Moldovanın mərkəzi hakimiyyətini tənqid etməkdə davam etdilər.
Kreml rəsmiləri və Rusiya dövlət mediası məsələyə dərhal qoşuldu. Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova Moldovadan transnistriyalıların seçki hüquqlarının təmin olunmasını tələb etdi. “Komsomolskaya Pravda” kimi nəşrlər isə PAS-ı seçicilərin beşdə birini bilərəkdən kənarlaşdırmaqda ittiham etdilər (Novosti PMR, 2025).
Beləliklə, Transnistriya, Rusiya və Moldovanın Rusiyayönlü partiyaları eyni məsələyə fokuslanmaqla yanaşı, eyni arqumentlərdən istifadə edirlər. Bu isə görünməmiş koordinasiya səviyyəsini göstərir. Onların hər biri Moldovanın mərkəzi hakimiyyətini “seçki mühəndisliyi”ndə günahlandırır və seçki məntəqələrinin azaldılmasını seçkilərin legitimliyini hələ səsvermə başlamadan şübhə altına almaq üçün istifadə edir.
Niyə transnistriya səsləri bu qədər vacibdir?
Üç tərəf eyni istiqamətdə hərəkət etsə də, hər birinin transnistriyalıların seçkilərdə iştirakının artırılmasında öz maraqları var.
Vətənpərvər Blok üçün transnistriyalıların daha geniş iştirakı əlavə mandat qazanmaq və diaspora səsini balanslaşdırmaq imkanı deməkdir. Çünki uzun illərdir ki, xaricdə yaşayan moldovalıların səsi əsasən Avropa yönümlü qüvvələrin hakimiyyətdə qalmasına kömək edir.
Moldovada vahid seçki dairəsi üzrə proporsional sistem tətbiq olunur. Tarixi olaraq transnistriyalı seçicilər Rusiyayönlü partiyalara üstünlük veriblər və əvvəlki seçkilər göstərir ki, onlar müəyyən istiqamətdə səfərbər edilə bilirlər. Əgər Transnistriyada yaşayan 200 mindən çox Moldova vətəndaşının hətta yarısı iştirak etsəydi, Vətənpərvər Blok 15–20 mandat əldə edə bilərdi. Bu isə nəticələrin marjinal fərqlərlə həll olunduğu bir sistemdə çox böyük üstünlükdür. Xüsusilə də PAS-ın daxildə populyarlığının azalması fonunda, baxmayaraq ki, hələ də ən böyük partiya olaraq qalacağı proqnozlaşdırılır.
Ən başlıcası isə transnistriyalıların səsi PAS üçün həlledici baza olan diaspora səsini tarazlaya bilər. Məsələn, 2024-cü il Avropa İttifaqı üzrə referendum yalnız diasporanın fəal iştirakı sayəsində qəbul edildi (Rickard Lindholm və Masa Ocvirk, 2024). Moskva bu dinamikaya da təsir etməyə çalışır: yaxınlarda Moldovanın İtaliyadakı mühacirləri Milan konsulluğu qarşısında transnistriyalılar üçün daha çox seçki məntəqəsi tələbiylə etiraz etdilər. Bu isə böyük ehtimalla Kremlin təşkil etdiyi süni bir aksiyadır.
Rusiya üçün isə risk daha böyükdür. 1990-cı illərin əvvəllərindən bəri Kreml Moldovanın siyasi trayektoriyasını formalaşdırmağa çalışır, lakin 2025-ci il seçkiləri əlavə strateji təciliyyət daşıyır. Rusiyayönlü hökumətin hakimiyyətə gəlməsi təkcə Moskvanın “yaxın xaric”də təsirini bərpa etməyəcək, həm də Ukraynada artan çətinliklər və Cənubi Qafqaz ilə Mərkəzi Asiyada təsirin azalması fonunda Kremlə nadir bir xarici siyasət qələbəsi qazandıracaq.
Moskva hesab edir ki, Moldovanın Qərbə inteqrasiyasını dayandırmaq üçün bu son real şans ola bilər. PAS-ın 2030-cu ilə qədər Aİ-yə üzvlük hədəfi ambisiyalı görünsə də, xüsusilə Albaniya və Şimali Makedoniyanın illərlə sürən müraciətləri nəzərə alınanda, Kreml Moldovanın da əldən çıxmasına yol vermək istəmir. Axı 2022-ci ildə Ukraynaya hücumun əsas bəhanəsi də NATO-ya üzvlük idi, halbuki o zaman real perspektiv yox idi.
Seçkilər həm də Rusiyanın hərbi planları ilə üst-üstə düşür. Ukraynadan sızan sənədlərə görə, Kreml Moldovada Rusiyayönlü hökumət qurulacağı təqdirdə 40 minədək rus əsgərinin bu ölkədən keçərək Transnistriyada yerləşməsinə və buradan Odessaya hücum başlatmasına ümid edir (Milena Onisim 2025).
Kreml daxilindəki daxili siyasət faktoru da diqqətəlayiqdir. İyulda məlumat yayıldı ki, Putinin güclü birinci müavini, “Rusiyanın ikinci ən güclü adamı” adlandırılan Sergey Kiriyenko Moldovanı öz siyasi portfelinə daxil edib (Andrey Pertsev, 2025). O, “yaxın xaric”də daha açıq müdaxilənin tərəfdarı kimi tanınır və seçki manipulyasiyalarında böyük təcrübəyə malikdir. 2024-cü ildə Abxaziyada kütləvi anti-Rusiya etirazlarına baxmayaraq, Badra Qunbanın de-fakto prezident seçilməsini təmin etdiyi də onun adı ilə bağlıdır. Ukrayna mənbələrinin iddiasına görə, Kiriyenko Transnistriyalıların Moldovada səfərbər olunması planının arxasında dayanır və səsverməyə daşıma və rüşvət üçün 30 milyon dollar ayırıb.
Əlbəttə, Transnistriyanın sadəcə olaraq Moskvanın göstərişlərini icra etdiyini düşünmək olar. Amma bölgənin də öz maraqları aydındır. Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsi Transnistriyanı ağır vəziyyətə saldı. Kiyevin sərhədi bağlaması bölgəni mühüm ticarət tərəfdaşından ayırdı və Odessa limanına çıxışı kəsdi. Bu liman Transnistriyanın idxal-ixracının əsas xətti idi.
Beynəlxalq hava limanının olmaması isə bütün idxal və ixracatın Moldova üzərindən keçməsini qaçılmaz etdi. PAS hökuməti bunu öz xeyrinə istifadə etdi: sərhəddən keçən bütün yük maşınları əngəllənir, gömrük rüsumları və vergilər tətbiq olunurdu. Separatçı rəhbərlik bunu “blokada” adlandırsa da, Kișinyov iddianı rədd edir (Madalin Necsutu, 2024). Vəziyyəti daha da ağırlaşdıran amil isə Ukraynanın “Qazprom”la tranzit müqaviləsini uzatmaması idi. Bu, Transnistriyanı bir neçə həftə qazsız qoydu və bölgəni iqtisadi fəlakətin astanasına gətirdi.
Transnistriya rəhbərliyi üçün Vətənpərvər Blokun qələbəsi Kișinyovda daha dost münasibətli hökumət deməkdir. Formal tanınma gündəmdə olmasa da, onlar gömrük nəzarətinin yumşaldılmasına, ticarətin bərpasına və hətta Moldova tərəfindən Transnistriya elektrik enerjisi idxalının bərpasına ümid edirlər. Bu idxal PAS dövründə dayandırılmışdı.
Nəticə: Moskvanın müttəfiqləri üçün “win-win” oyunu
Transnistriyalıların kütləvi şəkildə seçkilərdə iştirak edib-etməyəcəyi hələ də qeyri-müəyyəndir. Amma Moldova Rusiyayönlü partiyaları üçün bu, uduzmaz oyundur. Yüksək iştirak seçkiləri onların xeyrinə dəyişə, həm Moskvanı, həm də Tiraspolu sevindirə və hətta Ukraynadakı müharibənin gedişinə təsir göstərə bilər. Aşağı iştirak isə seçkilərin legitimliyini şübhə altına almaq və Kreml ilə sürgündə yaşayan oliqarx İlan Şorun dəstəklədiyi uzunmüddətli etirazları alovlandırmaq üçün bəhanə olacaq.
* Transnistriya dedikdə Moldova Respublikasının suverenliyi daxilidəki ərazilərdə mövcud olan, tanınmayan, özünü elan etmiş quruma istinad edilir.
Biblioqrafiya:
“347,161 Residents of the Transnistrian Region Hold Citizenship of the Republic of Moldova | Government REPUBLIC of MOLDOVA.” 2025. Gov.md. 2025. https://gov.md/en/comunicate-de-presa-bpr/347161-residents-transnistrian-region-hold-citizenship-republic-moldova.
Cojocaru, Natalia. 2006. “NATIONALISM AND IDENTITY IN TRANSNISTRIA.” Innovation: The European Journal of Social Science Research 19 (3–4): 261–72. doi:10.1080/13511610601029813.
“Constituirea Secțiilor de Votare Pentru Alegătorii Din Stânga Nistrului.” n.d. Accessed September 5, 2025. https://promolex.md/wp-content/uploads/2021/03/Policy_Brief_Constituire_SV_Transnistria_ro-1.pdf.
Erizanu, Paula. 2022. “‘I Don’t Feel Safe Here’: Transnistria Fears Could Spark Moldova Exodus.” The Guardian. The Guardian. May 2022. https://www.theguardian.com/world/2022/may/01/i-dont-feel-safe-here-transnistria-fears-could-spark-moldova-exodus.
Harrington, Keith. 2022. “Transnistria Celebrates ‘Independence Day’ in Shadow of War.” Balkan Insight. September 2, 2022. https://balkaninsight.com/2022/09/02/transnistria-celebrates-independence-day-in-shadow-of-war/.
Lindholm, Rickard, Masa Ocvirk. 2024 “What Moldova’s Narrow EU Referendum Results Mean for Its European Future.” Wilson Center. 2024. https://www.wilsoncenter.org/article/what-moldovas-narrow-eu-referendum-results-mean-its-european-future.
Necsutu, Madalin. 2024. “Transnistria Congress Accuses Moldova of ‘Blockade’, Gives Russian Annexation a Miss.” Balkan Insight. February 28, 2024. https://balkaninsight.com/2024/02/28/transnistria-congress-accuses-moldova-of-blockade-gives-russian-annexation-a-miss/.
Novosti PMR. 2025. “Marii͡a Zakharova: Zhiteli Pridnestrovʹi͡a zhalui͡utsi͡a na diskriminat͡sii͡u so storony vlasteĭ Moldovy.” Novosti Pridnestrovʹi͡a. August 21, 2025. https://novostipmr.com/ru/news/25-08-21/mariya-zaharova-zhiteli-pridnestrovya-zhaluyutsya-na.
Onisim, Milena, 2025. “Planul de „Milioane de Dolari” al Kremlinului Pentru a Schimba Puterea La Chișinău: Cum Vrea Să Influențeze Parlamentarele Și Numele Politicienilor Vizați În Documentele Secrete. Jurnalist Ucrainean: „Este Periculos Pentru Întreaga Europă”.” Ziarul de Gardă. September 3, 2025. https://www.zdg.md/stiri/planul-de-milioane-de-dolari-al-kremlinului-pentru-a-schimba-puterea-la-chisinau-cum-vrea-sa-influenteze-parlamentarele-si-numele-politicienilor-vizati-in-documentele-secrete-jurna/.
Pertsev, Andrey. 2025. “What to Expect from the Kremlin’s New Overseer of Post-Soviet States.” 2025. Carnegie Endowment for International Peace. 2025. https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2025/07/russia-post-soviet-politics?lang=en.
PSRM. 2025. “PSRM: Cerem Vot Egal Pentru Toți Moldovenii. CEC – Sub Controlul Opoziției!” PSRM - Partidul Socialiștilor Din Republica Moldova. August 19, 2025. https://socialistii.md/psrm-cerem-vot-egal-pentru-toti-moldovenii-cec-sub-controlul-opozitiei/.
Sandu Unguri͡anu. 2025. “Dli͡a zhiteleĭ Pridnestrovʹi͡a otkroi͡ut ne bolee 10 uchastkov dli͡a golosovanii͡a.” Nokta. August 19, 2025. https://nokta.md/dlya-zhitelej-pridnestrovya-otkrojut-ne-bolee-10-uchastkov-dlya-golosovaniya/.
